RESEARCH LEH CHURCH.
Laisiangthou Apan Khotang Ah: Telsuina (Research) leh Theihsiamna Lam A Saptuam’ Mohpuakna.
Nokia, smart phone company theilou i om uh a gintakhuai kei. Kum 1998-2007 kikal sung khovel pumpi smartphone market a thuneihkhum ua, tutan in a min uh mangmoh hial hi. Lohching mahmah hinapi 2007-2014 sung in awlawl in keniam hiai hiai ua, 2007 a amarket value uh USD 82 billion hinapi tu chiang in USD 25-26 billion ah kesuk hi. Huaikia le hilou in, smartphone market ah tuitum zou nawnlou ua, genphak hinawnlou uhi. A lohsap ziak uh tampi om ding a, huaite lak a khat tuh R&D (Research and Development) ziak ahi. A ki-elpih uh (competitor) a diak in Apple, Google chihte’n R&D center Silicon Valley ah nei ua, hileh le Nokia in Finland ah nei hi. Silicon valley ah khantouhna hat mahmah a, company dangte’n software lam a buaipih lai un Nokia in software sang in hardware ana buaipih zaw hi. Huaiban ah, Silicon valley a company omte’n thil a bawlte uh enkhia ua, lohsam uh, azoh bawlhoihthak mengmeng thei uhi (tested, failed and improved). Huchih lai in Nokia tuh R&D lam ah ze-ol mahmah ua, hihkhelh ding lau (cautious) leh nasep silbawl ah dan-leh-dun haulua uhi (bureaucratic). A huchih kal un company dangte’n ana khansan ua amau tuitaw kidenna uhi. Nokia te’n R&D center Silicon Valley ah nei uhen la, a sepkhiatte uh etkhiatna leh bawlthakna lam ah kingang le uh hiai sang in a dinmun uh hoihzaw ding a, a smartphone uh kitawilai maithei ding hi.
Church I chih leng a function dan et in organization/company khat ahi a, R&D hoihtak a omkeileh a khantoulou (Precarious) thei hi. Lamka context I et chiang in Saptuam tuamtuam omte’n Research and Development bawl hetlou hile’ng a kilawm a, observation kia a kipai hileh a kilawm hi. Western gam a biakinn khenkhat-te ah kikhawm di om nawnlou, upate kia kikhawmta, tuailaite kikhawm di muh omlou, biakinn tampi kizuak, gym a kizang, bar a kizang chih khawng I zazel ua, ei lak ah leng tungthei ahi chi in I vei mahmah uhi. Hiai bang buainate ngaihtuah kawm a eilak i-et chiang in western gamte tuah bangbang tuaktou ding a kisa hileng a kilawm hi. Kikhawm lah Sunday sun kia a tam, hundang ah tawm mahmah. Mipi kikhopna ah tuailaite kikhawm muh ding omkhollou chi a upate lung a lungkham, bang chi maituah thei ding, bangchi panlak ding, aziak bang a chih khawng a kikan khak chiang a “gingtu hihna dau gawp,” “sami gawp,” chih kan zak ding omlou. Nguntak leh thuktak a kikupna a vang mahmah hi. I lungkhamnate uh toh kisai ah thumna neih kia hunsak mai ding maw? Ahihkeileh bang loh ding? chikawm a talsawn zen leh khapet zen a I pan uh a ngaita hi.
Hiaite toh kisai ah pan I lak theihna ding un “observation’ leh “ngaihdan” gen kia a hun nawnkei a, Saptuamte’n research I hahkat uh a hunta hi. Bangziak a mi kikhawmlou? bangziak a mi’n biakna naih utlou? bangziak a tuailaite mipi kikhopna ah tawm? bangziak a I lak ah khelhna hichituak a lang? chihte leh adangdangte a ziak taktak I theihna ding in saptuamte’n gal etthoh lou a, a sung ah kidiah lut a research I bawl ua aziak taktak I suikhiat uh a hunta hi (ngaihdan kia gen hun nawnlou). I suikhiat zoh chiang in I panlak dingdan I gel chinten hong poimoh nawn ding hi. A ziaktak I muhsuahte pansan in saptuam in panla in na sem le hang hiaisang in kigahsuah zaw ding in gintakhuai hi. Saptuam chih ah temporary research team bek dinthei le hang kiphattuampih mahmah ding hi. 2015-18 kum vel in naupangte leh tuailaite lak ah kingaihsiatna (depression) hong uang mahmah a, a ziak a kikan chiang in “ngaihzawng te toh kihen ziak hi ding ahi” chih tamtak in ngaihdan nei ua, a ziak pipen hi ding in ngaihtuah uhi. Huai bang ngaihtuahna leh lungsim a veina toh 2017 September in ka Master degree dissertation topic ding in “The Role Of Family Environment In Relation To Depression Among Adolescence” With Special Reference To Newlamka, Churachandpur Manipur.” chih kana study hi. Ka respondents ding in naupang, Sunday school kailai a diak in Inter leh Senior te ka zang a, secular education ah class 9 apan Under Graduate level tante’n dawnna hon pia uhi. Naupangte relationship problem ziak a depression nei ding kasak lai in ka research finding hong tuam daih hi. Naupang leh tuailaite lak a depression a omziak hi a hon gente utuh: Academic stress (19%) no 1 ahi a, Family financial problems (18%) no 2 ahi a, Romantic problems (11%) no 3 hong hidaih hi. No 1,2 leh 3 kikal kikhai mahmah hi. Mi tangpi ngaihdan pen ana dik hetlou chihna ahi mai a, a dik hetlouh suangtuahna toh amaute lak ah Depression toh kisai gen di hile hang effective lolou ding chihna a suak hi. Hiai in tuh, hundang ah leng mi’ buainatak thei hetloupi a, suangtuahna kia zang a I ki-etkol ziak ua hiaitan kitung ahi de aw chih hon ngaihtuahsak hi. Church a thu kigente leh thil kibawlte’n I buainatak leh I taksap pipen a sukkhaklouh ziak a Biakinn vakai a vakikhop omzia om salou I hi di uah aw chih hon suangtuahsak hi. Hiai ziak khawng ahi diam maw, khopi a om emi Christian tamzaw te “JESU” deihziak hilou a “COMMUNITY FELLOWSHIP” deihziak a I kikhop zawk uh. Huaiziak in, saptuam in research i hahbawl ua, I findings muhte uh tungtawn a na I sep uh a hun mahmahta hi.
Research a I muhkhiatte (findings) pansan in naupang leh piching Sunday school curriculum bawl le hang, amaute poimoh I sukha ding a, huai chiang in church naih utna hong uang in Pathian ngaihna leh theihutsemna hong uang khamoh kei dia hia. Research finding based in kumthupi leh kha thupite kibawl henla, sermonte kiguhgel leh mite poimoh kisukha deuh ding in a gintak huai hi. Kingaisete “a ginna uh a hatlouh ziak” chi mai ding maw ahih kei leh “bangziak a kingaisia a, bangziak a aginna hatlou? chihte kan zaw ding. Huchibang ahih uleh a dinmun utoh kituak a bangchi panpih thei ding I hia, chihte Church in I research hun mahmahta hi. Tangpi etkol (generalize) a I ki-etkol uh sukkiam hun mahmah ta a, huai ding in saptuam in research I hahbawl ding a poimoh petmah hi.
Buaina leh banghiam toh kisai a statistics zat a ngaih chiang in ei context a kibawlte zat ding om lou ahihman in midangte statistics I zangzel ua, huaite zang a eisung kithuhilh ek chih khawng a hoihpen higigelou hi. A kipah huai mahmah khat tuh, eilak mahmah ah NGO “Nest Lamka” te’n Lamka a suicide toh kisai in “Lamka suicide survey” hon sai ua, a muhte uh hon suahkhia uhi. Suicide toh kisai maituah di chile hang midang data zat selouh a, eilak context pansan a data mah zat ding hong om ahihman in hoih petmah hi. Ei lak buaina eilak data mah zang a buaipih thei ding ihihman un manpha mahmah hi.
Huaiban ah, eilak ah leng Seminary leh Educational Institute tamtak a omta a, a kipahhuai mahmah hi. Dissertation, thesis leh research work ding a om chiang in ei context a te mah kigelhteitei thei leh deihhuai mahmah hi. Context dang va gelh sang in ei context mah gelh le hang i research kizangmanphazaw ding in gintakna lianpi kanei hi.
R&D tuh company te hinna chih
theihphial ahihman in, khovel a company lohching pente’n R&D ah tampipi
seng uhi. Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp, Messenger, Reality labs,
Threads) in a total revenue apan in 36% R&D a ding in sepkhia a, Alphabet
(Google) in16 %, Microsoft in 13%, NVIDIA (tulel a company value sangpen) in
10-11%, leh Apple in 8 % sepkhia uhi. R&D a sum a sen ziak un outdated lou
ua trend setter in pang zaw uhi. Khovel a company-te’n leitung a ding a
hichituk a seng uh ahihman in Saptuam in leng I budget-te ah R&D a di
bangzah hiam bek I koihkhiat uh a hunta hi. Budget kibawlte ah R&D a ding
om ngeilou hi. “Tulai buaina Saptuam in khoihkha nawnlou” a kichihtheihzel hiai
ziak khawng a de aw chih khawng ngaihtuah huai hi.
Hisapna apan ataktak
gam ah I kisuan uh a hun mahmahta hi. Research zang a Pathian’ gamna sepna
kipat a hun mahmah ta.
Paunakte 2: 2-6
2. Huchi a pilna lam a
na bil na doh a, theihsiamna lam a na lung na suk leh;
3. Ahi, theihkakna na
sap a, theihsiamna ding a na aw na suahleh;
4. Dangka bang a
huai na zon a, gou sel bang a huai na zonleh;
5 Huchi in Toupa kihtakna na theisiam ding a, Pathian theihna na mu ding hi.
Liansuanthang H

0 Comments